مروری بر ارزش نهاد خانواده در کلام علما و وعاظ| خانواده، محل امن و آرامش ماست

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ همه ما به‌نوعی در متن خانواده قرار داریم؛ چه خانواده‌ای تشکیل داده باشیم و چه عضوی از یک خانواده باشیم. در جای‌جای متون دینی ما، در کلام وعاظ و پای منبر علما، از شأن و منزلت این نهاد مقدس بار‌ها آگاه شده‌ایم. توجه خاص به این نهاد ارزشمند، از آثار و برکات فراوان خانواده برای افراد است.

اگر فردی موفق است و در صلح و آرامش زندگی خود را سپری می‌کند، حتما بخش مهمی از آن را از خانواده خوب و سالم خود دارد و هرجایی که در اجتماع و عملکرد و رفتار خود دچار نقص یا مشکلی بشویم نیز این نهاد گرم خانواده است که می‌تواند با حمایت‌های خود، ما را به صلاح و درستی یا غیر آن رهنمود کند. باتوجه‌به بسترسازی‌های بنیادی که شامل حال افراد خانواده می‌شود، دیدگاه وعاظ در منبر‌های مختلف را مرور کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

رفتار کردن مؤمن؛ مطابق میل خانواده

به این حدیث که در وسائل‌الشیعه جلد ۲۰، صفحه ۱۶۸ آمده است توجه کنید: زن مثل دسته‌گل است. قهرمان نیست. در همه حالات با زن مدارا کنید، طوری نمی‌شود. حاج‌آقا دولابی که خداوند رحمتشان کند، این روایت را زیاد می‌خواند که «الْمُؤْمِنُ یَأْکُلُ بِشَهْوَهِ أَهْلِهِ وَ الْمُنَافِقُ یَأْکُلُ أَهْلُهُ بِشَهْوَتِهِ» (شیخ‌کلینی/ الکافی/ ج ۴/ ص ۱۱).

مؤمن در کار‌های روزمره که مربوط به خانه و زندگی است، مطابق خانواده‌اش می‌خورد؛ یعنی مطابق میل خانواده‌اش رفتار می‌کند. هرطور آن‌ها می‌گویند، آن‌طور رفتار می‌کند؛ البته در کار‌های خانه، در کار‌های اقتصادی و بیرون خانواده، حق دخالت ندارد. اما منافق می‌خواهد که هرطور خودش می‌خواهد، خانواده‌اش آن‌طور عمل بکند. می‌گوید همینی که من می‌گویم. این خیلی بد است؛ صدام‌گری است، فرعونیت است.

حضرت امیر (ع) می‌فرمایند: «از وقتی که پیامبر (ص) فرمودند با فاطمه مدارا کن، رفق داشته باش، لطافت داشته باش، من یک مورد هم همسرم را به کاری اکراه و اجبار نکردم و در هیچ کاری مخالفت همسرم را نکردم» و متقابلا هم می‌فرمایند که «حضرت زهرا (س) در هیچ کاری با من مخالفت نمی‌کرد و در هیچ کاری، من را اکراه و اجبار نمی‌کرد».

«وَ أَحْسِنِ الصُّحْبَهلَهَا لِیَصْفُوَ عَیْشُکَ» گفتارت با خانمت، زیبا و بامحبت و لطافت باشد. خانم بفرما، هم یعنی بنشین و هم یعنی بتمرگ، اما این بتمرگ، عقده و کینه به بار می‌آورد، درحالی‌که آن یکی، لطافت دارد، محبت ایجاد می‌کند. گرهی که می‌شود با دست باز کرد، چرا با دندان باز شود؟ با یک محبت و گفتار بالطافت و عاطفه، تمام آتش‌ها فروکش می‌کند.

اما بعضی برخورد‌ها و کلمه‌ها هست که به‌خصوص وقتی طرف روی کلمه‌ای حساس است، یا روی پدر و مادرش حساس است، طرف مقابل دست روی همان می‌گذارد و می‌خواهد داغش بکند، این خیلی بد است. بی‌خودی احساسات همدیگر را تهییج نکنیم. حضرت می‌فرمایند: «با گفتار زیبا، حرف بزن تا عیش و زندگی شما، صفا پیدا کند و عالی باشد».
حجت‌الاسلام‌والمسلمین حبیب‌ا... فرحزاد

تمنای آرامش

موضوع سخن ما به اذن‌ا... و عنایات ویژه امام‌زمان (عج) در محضر ولی نعمتمان، حضرت امام‌رئوف(ع)، سلوک خانوادگی مهدی‌یاوران است. توصیه شده است در آخرالزمان به‌عنوان یک راهکار عملی برای ایمنی از تمام فساد‌های آخرالزمانی، خانواده‌محوری و خانواده‌درمانی در دستورکار قرار بگیرد. محبان و شیعیان اهل‌بیت (ع) تا رسیدن ظهور امام‌عصر (عج)، مأمورند بالاترین سرمایه‌گذاری‌های معنوی، عرفانی و مادی را در متن خانه و خانواده داشته باشند. سلوک رحمانی ما باید در متن خانه و خانواده رقم بخورد؛ زیرا محبوب‌ترین کانون در نزد خداوند، خانواده است.

اساسا بهترین سیر و سلوک در بندگی خداوند رحمان که مرضی رضایت خداوند رحمان است، باید به‌صورت خانوادگی انجام بشود؛ به همین دلیل است که می‌فرمایند فردی که دوست دارد خداوند را زیارت کند و به لقاءا... برسد، درحالی‌که خداوند از او راضی است، باید بال‌دربال یک همسر صالح و پارسا، مسیر بندگی خداوند رحمان را طی کند.

عباراتی مثل: «الزموا بُیُوتِکُمْ إِلَى أَوَانِ ظُهُورِ أَمْرِنَا: تا رسیدن ظهور امر ما، ملازم خانه‌ها و خانواده‌هایتان باشید» (ارشادالقلوب، ج ۲، ص ۳۱۴)، «اتَّخِذُوا صَوَامِعَکُمْ بُیُوتَکُم: خانه‌ها و خانواده‌هایتان را تبدیل کنید به محل عبادت و محل بندگی و سیروسلوک رحمانی خودتان» ‏ (بحارالأنوار، ج‏۳۶، ص ۳۵۴)، «کونوا احلاس بیوتکم: [در یک تعبیر کنایه‌آمیز می‌گوید]فرشی از فرش خانه‌هایتان باشید (بحار، ج ۵۲، ص ۱۳۸)، همه نشان از خانواده‌محوری و ارزش سرمایه‌گذاری در متن خانه و خانواده است.

خواندن آیه ۷۴ سوره فرقان که محور سخن‌های ماست، در قنوت نماز‌ها برای ما هم باید الگو بشود و این‌گونه از خدا بخواهیم در اقتدا به مولایمان امیرالمؤمنین (ع) در قنوت نمازمان، این عبارت را بگوییم: «رَبَّنا هَبْ لَنا مِنْ أَزْواجِنا وَ ذُرِّیَّاتِنا قُرَّه أَعْیُنٍ وَ اجْعَلْنا لِلْمُتَّقِینَ إِماماً» (فرقان:۷۴).

تمنای اول، تمنای آرامش خانوادگی است. در متن آرامش خانوادگی، انسان می‌تواند به تمام پیشرفت‌های مادی و معنوی برسد و اگر انسان آرامش خانوادگی نداشته باشد، اگر در عرصه‌های دیگر هم پیشرفت کند، مثلا در عرصه شغل و کسب‌وکار و درآمد، به درد او نخواهد خورد. وقتی که قرار است متن خانه و خانواده او بی‌قرار باشد، ناآرام باشد و او را ناآرام کند؛ درآمدزایی انسان و درآمدافزایی انسان به عشق یک خانه و خانواده است که در آنجا به آرامش می‌رسد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین حیدری‌کاشانی

الگوی ما خانواده حسینی است

یک پدر در «خانواده حسینی» باید دارای چند شاخصه باشد. هم‌زمان که قدرت و برتری بر خانواده خود دارد، چون خدا شاهد اعمالش است، همراه قدرت، محبت را به خانواده خود عطا می‌کند؛ لذا امام‌حسین (ع) همواره فرزندانشان را با محبت نصیحت می‌کردند. امام‌حسین (ع) در مقابل لشکر عمرسعد از قدرت یداللهی خودشان استفاده نکردند، بلکه از جنبه محبت خود وارد شدند. اقتضای ایمان و عقلانیت دینی، این است که پدر اهل محبت به اعضای خانواده خود باشد؛ به همین دلیل است که امام‌حسین (ع) با فرزندشان علی‌اکبر (ع) و سایر فرزندان و کودکان، همواره با محبت صحبت می‌کردند.

آنچه پدر یک خانواده باید داشته باشد، عدالت است. پدر خانواده عدالت باید داشته باشد؛ حتی اگر حکومتی هم عدالت نداشته باشد، باقی نمی‌ماند، چه برسد به خانواده. در تقسیم امکانات، در توجه و محبت به فرزندان، حتی در نگاه به کودکان، پدر خانواده باید عدالت داشته باشد.

اگر پدر خانواده می‌خواهد مؤمنانه عمل کند، باید اهل گذشت و سخاوت باشد؛ به‌دلیل اینکه امکانات و آقایی خانه، دست پدر است، باید اهل گذشت و سخاوت باشد، لذا امام‌حسین (ع) به معلم فرزندشان هدیه‌های فراوانی دادند. طبیعتا چنین شخصی به فرزند خود هم هدیه‌های فراوانی می‌دهد و اهل سخاوت است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین ماندگاری

خانواده؛ اجتماعی کوچک

اسلام اهمیت بسیاری به خانواده داده است و خانواده را جامعه‌ای کوچک می‌داند که همه امور ابتدایی در آن شکل می‌گیرد.
بنا بر فرمایش قرآن کریم، چهار نوع خانواده در جامعه وجود دارد:

۱. خانواده‌ای که همه اعضای آن، خوب و صاحب خلقی پسندیده هستند. نمونه روشن این امر، خانواده علی (ع) و زهرا (س) است.
۲. خانواده‌ای که همگی خلقی ناپسند دارند و خوب نیستند. مانند خانواده ابی‌لهب که همگی آزاررسان و بد بودند و قرآن، آن‌ها را نفرین کرده است.
۳. خانواده‌ای که در آن، مرد خوب است و بقیه بد هستند؛ مثال بارز این نوع خانواده، نوح و فرزند و همسرش هستند.
۴. خانواده‌ای که زن، خلقی نیکو دارد و بقیه بد هستند؛ مانند خانواده فرعون و آسیه که الگوی دیگر زنان در تاریخ است.

آمار طلاق و کاهش ازدواج در جامعه، نشان می‌دهد که خانواده‌ها در وضعیت خوبی نیستند. استحکام خانواده، راه‌حل این امر است تا ناهنجاری‌ها از بین برود. بعد از ابراز محبت، معاشرت زیبا و همکاری و صبر بر ناملایمات، یکی دیگر از امور مشترک میان همه اعضای خانواده است. مشکلات مالی، جسمی و اخلاقی، همه و همه نیاز به صبر دارند تا رفع شوند. بنا بر آیات و روایات، زنی که بر بداخلاقی شوهرش صبر کند، خداوند مقام آسیه را به او خواهد داد.

کسب رضایت در راستای رضای الهی، یکی دیگر از موضوعات مشترک بین اعضای خانواده است. در این‌باره باید گفت که کسب رضایت کامل، ممکن نیست، اما تلاش انسان در این مسیر، می‌تواند راهگشا باشد. برپایه روایات، بهترین شفیع برای زنان در روز قیامت، رضایت همسر است که البته باید دوطرفه باشد.

برای محکم شدن بنیان خانواده، لازم است افراد اصولی را رعایت کنند. برخی از این اصول، مشترک و برخی مخصوص هستند. از نمونه اصول مشترک، به ابراز محبت، معاشرت زیبا و همکاری، صبر بر ناملایمات و کسب رضایت اشاره کردیم. احترام متقابل، ششمین نمونه از این اصول است که در روایات بسیاری از اولیا و انبیا به آن اشاره شده است.

خوب حرف زدن پنج اثر دارد:
۱. ثروت را زیاد می‌کند.
۲. رزق را زیاد می‌کند.
۳. مرگ را به تعویق می‌اندازد.
۴. انسان را محبوب می‌کند.
۵. انسان را وارد بهشت می‌کند.
تغافل و خطایی را به‌روی هم‌آوردن، مصداق دیگری است که می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد و آخرین موضوع، رعایت حقوق مشترک در خانواده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین ناصر رفیعی